قصه تئاتر «دوجان» علی عامل هاشمی چیست؟ 
کوچه بدون ساکن اما پرخدمات جاهدشهر 
یادگار خیاط‌ها در کوچه باغ‌عنبر
شاید قدیمی‌ترها محله بالاخیابان مشهد را در ابتدای قرن14 خورشیدی به خاطر داشته باشند. در منتهی‌الیه این خیابان باغ‌های سرسبزی قرار داشت و نهرهایی که به سمت شهر مشهد جاری می‌شد، از این محله عبور می‌کرد. آب و هوای دل‌چسب این محدوده هنوز در خاطر متولدین دهه‌های نخستین قرن پیش به یادگار مانده است.
آن زمان مشهد آن‌قدر بزرگ نبود و این شهر تنها چند محله مشهور داشت که حرم مطهر‌امام رضا(ع) را چون مرواریدی میان صدف خود گرفته بودند. «باغ عنبر» بخشی از همان محله بالاخیابان است که این روزها پا‌به‌پای شهر تغییر شکل داده اما در این میانه یک پلاک باقی‌مانده که تاریخ بلند و اصیل خود را حفظ کرده است.
باغی که در سال‌های نخست قرن گذشته تبدیل به حسینیه‌ای تاریخ‌ساز شده و این روزها با قدمت 150سال هنوز هم جان دارد و فعال است. سطرهای بعدی گذری است بر شکل‌گیری این حسینیه که یادگار جمعی از خیاطان مشهدی است و فرا رسیدن روز ملی خیاط سبب یادکردن از آن شده است.
باغ عنبر یا باغ خلوت خانه
باغ عنبر در زمان قاجار به نوعی در ابتدای شهر قرار داشته است. قدیمی ها به یاد دارند که امتداد بالاخیابان به سمت غرب تا دروازه قوچان فعلی، گذرگاه بی قواره ای بوده که در آن نشانی از پیشرفت دیده نمی شده است. همچنین در این نقاط که هنوز خیابان های عریض و منظمی شکل نگرفته بوده، جوی های متعدد آب، روان بوده است.
با نگاهی به این اسناد به نامی جدید در کنار باغ عنبر بر می خوریم. «باغ خلوت خانه» یکی دیگر از نام هایی است که برای «باغ عنبر» در اسناد نوشته شده است
سوای این ها، اینجا به واسطه وجود باغ های فراوان و واقع شدن ورودی شهر از سمت شمال، کاروان سرا های بزرگی که محل نگهداری اسب و شتر بوده و کارگاه های دباغی، صباغی (رنگرزی)، انبار های غله و بوجاری (غربال غلات و حبوبات) نیز در آن متمرکز بوده اند. از باغ عنبر حالا فقط نامی بر یک کوچه، آن هم در اذهان قدیمی های مشهد، باقی مانده است. نویسندگان کتاب مکتب شاپور، باغ عنبر را متعلق به «عنبر» غلام گوهرشاد خاتون دانسته اند. (1)
برخی دیگر معتقدند که احتمالا این منطقه در تملک خاندان عنبریان از خاندان های مهم خراسان که در «تاریخ بیهق» ابن فندق نیز نامشان ذکر شده، بوده است. در اسناد آستان قدس رضوی نیز از باغ عنبر به عنوان یکی از موقوفات آستان قدس رضوی نام برده شده است. اسناد قابل توجهی با عنوان پرداخت مواجب «حق التولیه» و «حق النظاره» و پرداخت حقوق باغبانان و کارگران این منطقه وجود دارد. اما با نگاهی به این اسناد به نامی جدید در کنار باغ عنبر بر می خوریم. «باغ خلوت خانه» یکی دیگر از نام هایی است که برای «باغ عنبر» در اسناد نوشته شده است.
باغ حاجی رجب
اما حسینیه خیاط ها چطور در این باغ پر عطر و رنگ سقف و ستون می خورد؟ برابر روایات و اسناد، سال 1345 قمری ( 15 آبان 1305 خورشیدی) حاجی‌رجب‌صفار که مالک یکی از باغ های «باغ عنبر» بوده در آخر عمر تصمیم می گیرد، این باغ را وقف امور دینی و خیریه کند. همین می شود که بخشی از باغ را وقف ساختن حسینیه و بخش دیگر آن را وقف امور فرهنگی می کند. وقفی که وقف نامه آن با جزئیات مصارفی از سوی بازماندگان نوشته و اجرا شده است.
تکیه حاج رجب یا حسینیه ابوالفضلی خیاط ها
البته از زمان نوشتن وقف نامه در سال 1305 خورشیدی تا زمان بنای اولیه حسینیه حاج رجب اطلاعی در دست نداریم. به احتمال قوی سال ها پس از نوشتن این وقف نامه، تکیه ای در این مکان ساخته و مراسم عزاداری در مناسبت های گوناگون در آن برگزار شده است. همچنین طبق اسناد موجود در سال 1349 خورشیدی این تکیه با همت چند خیاط سرشناس مشهدی تجدید بنا و مدیریت این تکیه زیر نظر آن ها انجام شده است.
این تکیه که بعدها به حسینیه ابوالفضلی خیاط ها مشهور شده، سبب برگزاری برنامه های دینی و مذهبی مهمی در این مکان شده است. جالب است بدانید که حاج رجب نیز در همین مکان دفن شده و قبر او اکنون در طبقه پایین حسینیه قرار دارد. یکی از افراد تأثیرگذار این حسینیه مرحوم حاج صادق مشکی باف مقدم بوده است.
او مغازه خیاطی در خیابان ارگ مشهد با نام «خیاطی آسیا» داشته که هنوز نیز این مغازه در همان مکان پابرجاست. سال 1369 خورشیدی تجدید بنای دوم این حسینیه صورت می پذیرد. به گفته علی مشکی باف مقدم، پدرش با مرحوم محمدزاده معمار که معمار پاساژ حکیم مشهد بوده، توافقی انجام داده تا این بنا را به صورت فعلی بسازد که در سال 1371 به پایان رسیده است.
جلسه قرآن حسینیه خیاط ها
حاج صادق مشکی باف مقدم علاقه زیادی به تلاوت قرآن داشته است. به گفته استاد هاشم روغنی، استاد و قاری بین الملی قرآن، او یک سال پس از تجدید بنای اولیه حسینیه در سال1350 خورشیدی جلسه قرآنی در این مکان راه اندازی می کند که در آن دوره چند استاد برجسته قرآن مشهد در آن حضور داشته اند آن‌چنان که فضای قرآنی مشهد با حضور این استادان گرمایی وصف ناپذیر می گیرد. ناگفته نماند که در ابتدا، بیشتر این جلسات در مسجد گوهرشاد برگزار می شده ولی کم کم این جلسات به صورت خانگی نیز برگزار می شوند.
علی مشکی باف مقدم، یکی از فرزندان مرحوم مقدم درباره شروع جلسه قرآن حسینیه می گوید: « در همان ابتدا از استاد علی مختاری خواست که جلسه قرآن را مدیریت کند. مرحوم مختاری که خود نیز از شاگردان مرحوم سید حسین حافظیان، صدرالقرا آستان قدس رضوی بود، شاگردان زیادی در مشهد تربیت کرده بود. شب های چهارشنبه هر هفته این جلسه با حضور تعداد زیادی از قاریان مشهدی برقرار می شد.»
استاد سید مرتضی سادات فاطمی، صدرالحفاظ آستان قدس رضوی، یکی دیگر از استادانی بوده که از سال 51 به عنوان مربی قرآن در این مکان حضور داشته است. او درباره اولین حضورش در جلسه قرآن حسینیه خیاط ها می گوید: « هفده سال بیشتر نداشتم که خویشاوند پدری ام به نام حاج آقا رئیسی جلسه قرآنی را در میدان شهدا، کوچه باغ عنبر در حسینیه خیاط ها به من پیشنهاد داد، به مرحوم پدرم گفت، ما نیاز به معلم قرآن داریم، اگر آقا مرتضی بیاید، جلسات ما پا می گیرد و جوانان را جذب می کنیم، سپس با موافقت پدرم جلسه را قبول کردم و به آنجا رفتم.»
وی از جمله کسانی بود که دعوت از استاد علی مختاری را برای مدیریت جلسه قرآن این حسینیه پیشنهاد داد. او دراین باره می گوید: «تا سال ۵۱، ۵۲ در حسینیه خیاط های(ساختمان) قدیم، به عنوان مربی حضور داشتم، در ابتدا دوره در یک اتاق کوچک برگزار می شد و آرام آرام با آمدن نوجوانان و جوانان گرم شد، بعدها پیشنهاد دادم برای اینکه جلسه ما جدی تر و حسابی تر شود، باید استاد علی مختاری بیاید، با حضور وی محفلمان رونق گرفت طوری که با کمبود جا مواجه شدیم پس سالن بزرگ تری را برای جا دادن جمعیت و جانمایی اِکو، دستگاه های صوتی و ... در نظر گرفتیم.»
شاید به جرئت بتوان گفت جلسه قرآن حسینیه خیاط ها در آن زمان، با حضور جوانان تازه نفس و مشتاق و استادان بزرگ شهر، باشکوه ترین جلسه مشهد بود که شخصیت های برجسته ملی و بین المللی قرآنی امروز همچون مرحوم حاج محمدکاظم محمدزاده و استاد هاشم روغنی در زمره شاگردان ممتاز استاد علی مختاری و این محفل به شمار می روند. در دوره های بعد این جلسه به مدیریت مرحوم حاج کاظم محمدزاده ادامه پیدا کرد و پس از او نیز استاد هاشم روغنی مدیریت این جلسه را برعهده گرفت. تا به امروز چراغ این جلسه در شب های چهارشنبه روشن نگه داشته شده است و جمعیت زیادی از دوستداران قرآن برای شنیدن آیات کلام الهی در اینجا حضور پیدا می کنند.
1. مهدی سیدی مصحح کتاب در پاورقی صفحه 52 این مطلب را ذکر کرده است
لینک کوتاه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
